Rząd przedstawia Plan Działań na Rzecz Wspierania Rokowań Zbiorowych

Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 5 listopada 2025 r. o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych, w polskim porządku prawnym pojawił się obowiązek opracowania Planu działania na rzecz wspierania rokowań zbiorowych. Jest to konsekwencja art. 4 dyrektywy (UE) 2022/2041 w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej, który zobowiązuje państwa członkowskie o niskim zasięgu rokowań zbiorowych do przyjęcia planu działań ukierunkowanego na stopniowe zwiększanie tego wskaźnika.

Dyrektywa przewiduje, że w państwach, w których wskaźnik zasięgu rokowań zbiorowych jest niższy niż 80%, plan powinien zawierać harmonogram i konkretne środki prowadzące do poprawy sytuacji przy poszanowaniu autonomii partnerów społecznych. Polska należy do krajów, w których układy zbiorowe obejmują niewielką część pracowników, co przesądza o konieczności opracowania dokumentu spełniającego wymagania dyrektywy.

W toku prac nad nowymi przepisami strona związkowa podkreślała, że Plan działania powinien mieć możliwie trwałą podstawę i jasny tryb przygotowania. Jak wskazuje Sławomir Adamczyk, Szef Biura Branżowo-Konsultacyjnego NSZZ „Solidarność”, związek zabiegał o to, aby sama idea Planu została wpisana do ustawy.

– Solidarność naciskała, aby obowiązek przygotowania Planu działania znalazł się w ustawie. Chodziło o to, żeby był to element porządku prawnego, a nie jednorazowe działanie – podkreśla Sławomir Adamczyk.

Dyrektywa 2022/2041 wprowadziła nowe wymagania dotyczące promowania rokowań zbiorowych. Jednocześnie w wielu państwach członkowskich proces przygotowania planów działań przebiega wolno, a część krajów dopiero formułuje rozwiązania spełniające wymogi dyrektywy. W tym kontekście polski dokument jest jednym z elementów wdrażania nowych ram unijnych przygotowanym w warunkach bardzo niskiego zasięgu układów zbiorowych w Polsce.

Polski Plan działania ma charakter ramowy i zakłada, że będzie wypełniany treścią poprzez współpracę strony rządowej z partnerami społecznymi oraz z Radą Dialogu Społecznego. W dokumencie wskazano główne kierunki działań oraz powiązano je z odpowiedzialnymi instytucjami, terminami i miernikami realizacji.

Najważniejsze obszary wskazane w Planie obejmują:

1) Działania informacyjno-promocyjne
Plan zakłada organizowanie spotkań, konferencji i seminariów służących upowszechnianiu wiedzy o rokowaniach zbiorowych, korzyściach z układów zbiorowych oraz nowych rozwiązaniach w zakresie porozumień zbiorowych. Adresatami mają być różne środowiska w tym pracodawcy, organizacje pracodawców i związki zawodowe.

2) Prace nad systemem zachęt dla pracodawców i partnerów społecznych
Jednym z kluczowych kierunków jest przygotowanie rozwiązań, które mogłyby stanowić zachętę do podejmowania rokowań. W Planie wymieniono przykładowe instrumenty: preferencje w zamówieniach publicznych, granty i fundusze szkoleniowe, potencjalne rozwiązania podatkowe, a także programy wsparcia eksperckiego (np. dostęp do mediatorów, doradców prawnych i ekonomicznych). Dokument wskazuje, że opracowanie takich zachęt wymaga diagnozy potrzeb oraz współpracy międzyresortowej i z partnerami społecznymi.

3) Szkolenia i rozwój kompetencji negocjacyjnych
Plan przewiduje działania szkoleniowe adresowane zarówno do związków zawodowych, jak i organizacji pracodawców. Zakłada się diagnozę potrzeb szkoleniowych, przygotowanie programów oraz moduły dedykowane negocjatorom i mediatorom.

4) Przegląd przepisów prawa
Dokument wskazuje konieczność analizy regulacji, które mogą wpływać na gotowość do rokowań zbiorowych i na ich skuteczność. Plan wymienia m.in. kodeks pracy, ustawy o związkach zawodowych, o organizacjach pracodawców, o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz inne akty (w tym z obszaru zamówień publicznych). Celem jest identyfikacja barier i przygotowanie propozycji zmian.

5) Wzmocnienie instytucjonalne procesu rokowań
W Planie wskazano potrzebę stałego wsparcia instytucjonalnego dla stron rokowań. Jako punkt odniesienia przywołano doświadczenia dawnej Komisji do spraw Układów Zbiorowych Pracy, a także rozważono możliwość utworzenia podobnego ciała potencjalnie również w ramach Rady Dialogu Społecznego. Dodatkowo Plan sygnalizuje możliwość pilotażowego tworzenia lokalnych centrów wsparcia rokowań.

6) Aktywizacja Rady Dialogu Społecznego w odniesieniu do układów ponadzakładowych
Plan zakłada ocenę możliwości wypracowania układu ponadzakładowego w obszarach, w których istnieje potencjał reprezentacji po obu stronach. Rozważane są także działania pilotażowe, które miałyby pozwolić zidentyfikować bariery i dobre praktyki.

7) Wzorce układów zbiorowych
Dokument proponuje stworzenie elektronicznego zbioru wzorcowych układów zbiorowych (w pierwszej kolejności o charakterze ogólnym, a w kolejnym etapie również branżowych), co ma ułatwić rozpoczęcie rokowań szczególnie na poziomie zakładu pracy.

Ważnym elementem kontekstu przygotowania Planu jest przebieg konsultacji w ramach Rady Dialogu Społecznego. Jak wskazuje Barbara Surdykowska, Biuro Eksperckie NSZZ „Solidarność”, mimo dyskusji w RDS partnerzy społeczni nie wypracowali wspólnego pakietu uzgodnień dotyczących Planu, który mógłby zostać formalnie przekazany stronie rządowej.

– Niestety związki zawodowe i organizacje pracodawców w RDS nie wypracowały żadnych wspólnych uzgodnień dotyczących Planu, które przekazałyby stronie rządowej. Rząd musiał więc bazować na własnej ocenie sytuacji oraz wnioskach przedstawianych przez poszczególne organizacje – podkreśla Barbara Surdykowska.

W praktyce oznacza to, że dokument ma charakter ramowy i w dużym stopniu opiera się na diagnozie strony rządowej.

Przedstawiony Plan działania stanowi element realizacji zobowiązań wynikających z dyrektywy 2022/2041 i ma stanowić podstawę do systematycznego wspierania rokowań zbiorowych w Polsce. Dokument obejmuje szerokie spektrum działań od promocji i edukacji, przez zachęty i szkolenia, po przegląd przepisów oraz rozwiązania instytucjonalne. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi w toku konsultacji w Radzie Dialogu Społecznego, Plan działania będzie podlegał corocznemu przeglądowi postępów jego wdrażania w ramach RDS. Jednocześnie należy odnotować, że na obecnym etapie w wielu obszarach Plan ma charakter wyłącznie ramowy dla części zapowiedzianych działań nie opracowano jeszcze precyzyjnych mierników realizacji, co oznacza, że rzeczywista ocena skuteczności Planu będzie możliwa dopiero wraz z jego dalszym doprecyzowaniem i wypełnianiem konkretnymi rozwiązaniami.

bs