Przebieg Strajków we Włocławku w Sierpniu 1980
Włocławek, choć geograficznie oddalony od Wybrzeża, szybko włączył się w falę protestów. Pierwsze wystąpienia w mieście datuje się już na 19 sierpnia 1980 roku. Protesty te, określane jako pierwsze w ówczesnym województwie włocławskim, miały miejsce w dwóch kluczowych zakładach pracy: Zakładach Azotowych „Włocławek” (ZAW) oraz w Miejskim Przedsiębiorstwie Komunikacyjnym (MPK). Robotnicy ZAW składali postulaty ekonomiczno-socjalne, które były typowe dla początkowej fazy strajków, takie jak podwyżki płac czy poprawa warunków pracy.
Jednakże, co stanowiło unikalną cechę fali sierpniowej, postulaty te niemal natychmiast połączono z wyrazami solidarności z robotnikami Wybrzeża. Taka natychmiastowa reakcja robotników włocławskich, przekraczająca lokalne, ekonomiczne cele, świadczyła o głębokiej świadomości wspólnoty i dążeniu do solidarności ponad podziałami branżowymi czy regionalnymi. Ten proces, w którym protest o podłożu czysto ekonomicznym przeobrażał się w ruch społeczno-polityczny, był zjawiskiem ogólnopolskim, a Włocławek stał się jego jaskrawym przykładem. Brak w źródłach szczegółowych danych na temat liczby strajkujących w sierpniu 1980 roku we Włocławku, a także brak wzmianek o strajku o charakterze okupacyjnym, co odróżniało go od protestów w Grudziądzu, sugeruje, że protesty włocławskie, choć wczesne, miały w sierpniu charakter bardziej spontaniczny i zdecentralizowany. Mimo to, miasto odegrało rolę awangardy w regionie.
Fakt, że protesty we Włocławku rozpoczęły się 19 sierpnia, czyli zaledwie pięć dni po Stoczni Gdańskiej, i w tym samym czasie, gdy protesty wybuchały w innych dużych miastach , stawia Włocławek na wczesnym etapie formowania się ogólnopolskiego ruchu solidarnościowego. Szybka odpowiedź miejscowych zakładów pracy, nawet w przypadku braku sformalizowanych struktur, ukazuje miasto jako jeden z pierwszych ośrodków, które przejęły ideę solidarności od Wybrzeża i zaczęły ją realizować na własnym terenie. Tempo rozwoju struktur organizacyjnych było jednak wolniejsze niż w sąsiednich ośrodkach, co stało się widoczne w kolejnych tygodniach.
Przywództwo i Kształtowanie się Struktur NSZZ „Solidarność” we Włocławku
Analiza historyczna wskazuje, że w sierpniu 1980 roku we Włocławku nie istniało formalne, jednoosobowe przywództwo ruchu „Solidarności”. Początkowe strajki w Zakładach Azotowych i MPK były w dużej mierze spontaniczną reakcją załóg, pozbawioną scentralizowanej koordynacji. Zorganizowane struktury zaczęły powstawać dopiero we wrześniu.
Kluczowym wydarzeniem, które formalnie ustanowiło przywództwo, było utworzenie Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (MKZ) we Włocławku w dniu 26 września 1980 roku. Na spotkaniu przedstawicieli 23 komitetów zakładowych z całego województwa włocławskiego, na przewodniczącego wybrano
Marka Nowickiego. Jego wybór nie był przypadkowy, ponieważ wywodził się on z Zakładów Azotowych, które rozpoczęły sierpniowe protesty w mieście. Pełnił więc rolę postaci, która skonsolidowała i zinstytucjonalizowała oddolny, spontaniczny ruch. W tym procesie Marek Nowicki był raczej konsolidatorem niż inicjatorem strajków, co jest typowym mechanizmem wyłaniania się liderów z masowych protestów. Jego rola w formalizacji struktur była kluczowa dla dalszego rozwoju „Solidarności” w regionie.
Włocławski MKZ szybko przekształcił się w prężny ośrodek regionalny. Od początku swojej działalności, struktura ta stała się siedzibą Regionu Kujawy i Ziemi Dobrzyńskiej NSZZ „Solidarność”. Skala rozwoju była imponująca – w październiku 1980 roku „Solidarność” we Włocławku liczyła już około 30 tysięcy członków w 46 komitetach zakładowych, a do grudnia 1981 roku liczba ta wzrosła do około 90 tysięcy!
Włocławek w Kontekście Regionalnym: Analiza Porównawcza z Grudziądzem i Toruniem
Aby w pełni ocenić specyfikę wydarzeń we Włocławku, konieczne jest umieszczenie ich w kontekście regionalnym, w porównaniu z Grudziądzem i Toruniem, które również były ważnymi ośrodkami strajków sierpniowych.
Tabela 1: Porównanie Strajków Sierpniowych w Regionie Województwa Toruńskiego i Włocławskiego.
Jak pokazuje powyższa tabela, każdy z ośrodków miał swoją unikalną dynamikę. Protesty w Toruniu rozpoczęły się 21 sierpnia w Toruńskich Zakładach Urządzeń Okrętowych Towimor, gdzie na czele komitetu stanął Edward Strzyżewski. Ten strajk miał charakter solidarnościowy, a Towimor, jako zakład kooperujący ze Stocznią Gdańską, wyrósł na naturalnego lidera regionalnego ruchu, szybko powołując Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) 30 sierpnia 1980 roku.
Z kolei w Grudziądzu strajki rozpoczęły się 26 sierpnia w Pomorskich Zakładach Urządzeń Okrętowych Warma. Był to również protest solidarnościowy, zainicjowany przez Janusza Bucholca, a do którego przystąpiło około 75% z 960 pracowników. Strajk w Warmie przybrał formę okupacyjną. Grudziądzki Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ) powstał 12 września 1980 roku, a jego przewodniczącym został Jerzy Przybylski.
Porównanie to ujawnia, że dynamika protestów w regionie toruńskim i włocławskim była zróżnicowana. W Toruniu i Grudziądzu, które posiadały zakłady kooperujące ze Stocznią Gdańską, strajki miały wyraźne podłoże branżowe, co ułatwiło ich solidarnościowy charakter i szybsze formowanie się formalnych struktur. We Włocławku natomiast, protesty wybuchły wcześniej, ale ich geneza nie była bezpośrednio związana z przemysłem stoczniowym. Były one raczej ogólnospołeczną reakcją, „zarażeniem się” ideą solidarności, co tłumaczy ich początkowy, zdecentralizowany charakter i późniejsze sformalizowanie przywództwa. Co ciekawe, Grudziądzki MKZ początkowo nawiązał bezpośrednie relacje z Gdańskiem, pomijając Toruń , co pokazuje, że historia regionalnej „Solidarności” była również naznaczona lokalnymi napięciami, a nie tylko jednolitym zrywem.
Analiza przebiegu strajków sierpniowych 1980 roku we Włocławku wskazuje na jego istotną rolę na mapie protestów, choć odmienną od sąsiednich ośrodków. Włocławek, poprzez protesty w Zakładach Azotowych i MPK, był jednym z pierwszych miast w regionie, które dołączyło do ogólnopolskiej fali, wyprzedzając Toruń i Grudziądz. Był to jednak ruch oddolny i rozproszony, pozbawiony w sierpniu formalnego przywództwa, które zostało ustanowione dopiero we wrześniu.
W sierpniu 1980 roku we Włocławku nie było jednego, formalnie wybranego przywódcy NSZZ „Solidarność”. Tę rolę objął
Marek Nowicki, który został przewodniczącym Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego powołanego 26 września 1980 roku. Wniosek ten koryguje potencjalne, powierzchowne założenie, że formalne struktury i ich liderzy wyłaniali się od razu w sierpniu. Włocławskie doświadczenie dowodzi, że proces ten był bardziej złożony, rozciągnięty w czasie i odzwierciedlał ewolucję od spontanicznego buntu do zorganizowanego ruchu.
Włocławek, mimo opóźnionego sformalizowania, stał się później dynamicznym i prężnym ośrodkiem, który ostatecznie objął przywództwo w skali makroregionalnej jako siedziba Regionu Kujawy i Ziemi Dobrzyńskiej. Historia Włocławka w Sierpniu ’80 jest więc przykładem na to, że siła ruchu nie zawsze mierzy się szybkością instytucjonalizacji, ale zdolnością do przekształcenia oddolnego zrywu w trwałą i szeroko zakrojoną strukturę społeczną. W tym procesie Włocławek odegrał rolę równie ważną, co unikalną.
