Denis Olejak Delegatura IPN w Opolu

Niniejszy krótki przewodnik to opowieść o ludziach, miejscach i pamięci. Od Opola, przez Nysę, Brzeg, Grodków, Strzelce Opolskie, aż po Namysłów i Głubczyce – każde z opisanych tu miejsc ma swoją unikalną historię. Znajdują się tu pomniki, tablice, skwery oraz inne miejsca pamięci związane z „Solidarnością” na Śląsku Opolskim.

Niech ten krótki przegląd nie tylko przypomni o wydarzeniach i postaciach, ale także zachęci do refleksji i osobistego spotkania z historią. Odwiedzając te miejsca, oddajmy hołd ludziom, którzy ryzykowali wolność, zdrowie, a czasem życie – w imię przyszłości, z której dziś korzystamy.

Opole, skwer „Solidarności” u zbiegu ulic Ozimskiej i Katowickiej

Symboliczny znak pamięci utworzony w miejscu pierwszej siedziby Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Opolu. Skwer powstał w 2005 r. i przybrał formę metalowego napisu „Solidarność” ułożonego bezpośrednio na ziemi. Ta nietypowa kompozycja przestrzenna miała – zgodnie z zamysłem twórców – symbolizować zakorzenienie idei solidarności i wolności w codziennym życiu społecznym. W 2015 r. teren zyskał oficjalną nazwę: skwer Solidarności. Od tego czasu odbywają się przy nim uroczystości upamiętniające kluczowe daty dla ruchu oporu.

Opole, Pomnik Trzech Krzyży przy kościele św. Piotra i Pawła

Pomnik Trzech Krzyży to jedno z najważniejszych miejsc pamięci opolskiej „Solidarności”. Wzniesiony w nocy z 13 na 14 maja 1986 r. przez anonimowych działaczy oporu, stanął w parku przy ul. Adama Mickiewicza, w miejscu zdewastowanej fontanny. Konstrukcja, wzorowana na Pomniku Trzech Krzyży w Gdańsku, powstała w warunkach konspiracyjnych i symbolizuje ofiarę oraz wiarę w odzyskanie wolności przez naród polski. Usunięty przez milicję już dwa dni po postawieniu, został odnaleziony, odzyskany i 14 września 1986 r. uroczyście poświęcony przez bp. Antoniego Adamiuka na placu kościelnym.

Opole, pomnik św. Katarzyny Aleksandryjskiej przy dawnym ZNTK Opole (obecnie Remtrak Intercity Opole)

Pomnik patronki kolejarzy został wzniesiony w 1981 r. przez NSZZ „Solidarność” Zakładu Naprawczego Taboru Kolejowego ze składek związkowców. Był nie tylko wyrazem religijnej tożsamości środowiska, ale także znakiem sprzeciwu wobec systemu komunistycznego, w czasie stanu wojennego i represji wobec działaczy opozycyjnych stał się bowiem miejscem modlitwy i wewnętrznego oporu. Zlokalizowany poza przestrzenią publiczną pozostał nietknięty przez służby, stając się dzięki temu trwałym świadkiem zaangażowania kolejarzy w walkę o wolność i godność pracy.

Opole, pomnik bł. ks. Jerzego Popiełuszki przy katedrze

Pomnik kapelana „Solidarności” i męczennika za wiarę i wolność znajduje się na placu przed katedrą pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Opolu. Został uroczyście odsłonięty 13 grudnia 2011 r. Inicjatywa jego powstania wyszła od opolskich struktur NSZZ „Solidarność”. Autorem pomnika jest opolski rzeźbiarz Zbigniew Dewódzki. Rzeźba przedstawia stojącego ks. Jerzego w sutannie, z krzyżem w dłoni – symbolem ofiarnej służby ludziom pracy i niezłomności w obronie praw człowieka.

Opole, tablica dziękczynna związku NSZZ „Solidarność” w katedrze

Ufundowana w 2010 r. z okazji 30-lecia NSZZ „Solidarność” przez NSZZ „Solidarność” Region Śląsk Opolski tablica znajduje się w opolskiej katedrze pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaplicy Piastowskiej. Tablica zawiera słowa „Modlitwy do Opolskiej Pani”, podkreślające wiarę, nadzieję i wdzięczność za opiekę w trudnych latach walki o wolność. Przypomina także postać bł. ks. Jerzego Popiełuszki.

Opole, tablica pamięci internowanych

Znajdująca się na murze aresztu w Opolu tablica upamiętnia działaczy NSZZ „Solidarność” i innych organizacji opozycyjnych, poddanych represjom w trakcie stanu wojennego. U góry znajduje się cytat z kazania bł. ks. Jerzego Popiełuszki wygłoszonego podczas mszy św. za Ojczyznę 31 października 1982 r. w warszawskim kościele pw. św. Stanisława Kostki, a w dalszej części tablicy – tekst oddający hołd działaczom NSZZ „Solidarność” i innych organizacji niepodległościowych i opozycyjnych, którzy byli przetrzymywani w miejscach odosobnienia. Tablica znajduje się na murze opolskiego aresztu, który był jednym z 52 ośrodków odosobnienia. W styczniu 1982 r. ośrodek zlikwidowano.

Opole, Izba Pamięci Solidarności

W Centrum Dialogu Obywatelskiego przy ul. Konstantego Damrota 1 znajduje się interaktywna wystawa „Śladami czasu nadziei”. Jest to ekspozycja stała, poświęcona ludziom i wydarzeniom, dzięki którym na Śląsku Opolskim zakończył się PRL. Inicjatorem utworzenia Izby był Roman Kirstein – drugi przewodniczący MKZ Opole NSZZ „Solidarność”.

Nysa, tablica upamiętniająca Bogusława Podborączyńskiego

Tablica – znajdująca się przy ul. Armii Krajowej, w sąsiedztwie elektrowni wodnej w Nysie – poświęcona jest Bogusławowi Podborączyńskiemu, działaczowi NSZZ „Solidarność”, który w okresie stanu wojennego angażował się w działania obywatelskiego ruchu oporu wobec władzy komunistycznej, za co był inwigilowany i więziony przez funkcjonariuszy komunistycznego aparatu represji. 14 marca 1983 r. został zatrzymany przez Milicję Obywatelską, po czym przetrzymywano go w komendzie MO w Nysie. 15 kwietnia 1983 r. jego ciało odnaleziono w Nysie Kłodzkiej. Tablica powstała w 2023 r. z inicjatywy NSZZ „Solidarność” Region Śląsk Opolski oraz Instytutu Pamięci Narodowej.

Nysa, tablica upamiętniająca lokalnych działaczy „Solidarności”

Tablica – umieszczona w grudniu 2022 r. na ścianie wieży bazyliki w Nysie staraniem „Solidarności” Ziemi Nyskiej – upamiętnia mieszkańców Ziemi Nyskiej, którzy w latach 80. XX wieku, zainspirowani ideami NSZZ „Solidarność” podejmowali działania na rzecz demokratycznych przemian w Polsce.

Nysa, tablica upamiętniająca siedzibę Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Ziemi Nyskiej

Tablica powstała z inicjatywy społecznego komitetu „Nigdy więcej 13 grudnia”, gromadzącego byłych działaczy nyskiej „Solidarności”. Została ufundowana przez Instytut Pamięci Narodowej, a umieszczono ją na kamienicy przy ul. Zjednoczenia, będącej pierwszą siedzibą nyskiej „Solidarności”, powstałej 26 września 1980 r.

Nysa, tablica pamięci internowanych

W 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej na murach wielu więzień i aresztów, w których przebywali internowani w grudniu 1981 r. działacze „Solidarności” i opozycji demokratycznej, zawisły pamiątkowe tablice. Jedna z nich została umieszczona na murze Zakładu Karnego w Nysie przy ul. Tadeusza Kościuszki. Tego typu tablice odsłonięto także w Opolu, Świdnicy i Strzelcach Opolskich.

Głębinów, tablica poświęcona bł. ks. Jerzemu Popiełuszce

W 40. rocznicę męczeńskiej śmierci kapelan „Solidarności” za prawdę, wolność i sprawiedliwość poświęconą mu tablicę odsłonięto na placu przed Sanktuarium św. Rity w Głębinowie. Na tablicy wygrawerowane zostały słowa patrona „Solidarności”: „Za prawdę trzeba cierpieć. Jeżeli ludzie, którzy mają rodziny, mają dzieci, byli w więzieniach, cierpią, to dlaczego ja, ksiądz, nie mam również dołożyć swojego cierpienia?”

Grodków, tablica pamięci internowanych

Od 2007 r. na murze więzienia w Grodkowie znajduje się tablica upamiętniająca działaczy związkowych internowanych w ośrodku od 24 grudnia 1981 r. do końca stanu wojennego. W więzieniu w Grodkowie mieścił się jeden z obozów internowania działaczy „Solidarności” i ruchów niepodległościowych. „Internat” grodkowski działał od 24 grudnia 1981 r. do 18 grudnia 1982 r. W celach więzienia władze komunistyczne zamknęły w sumie 431 działaczy.

Grodków, tablica w kościele pw. św. Michała

Znajdującą się we wnętrzu kościoła pw. św. Michała w Grodkowie tablicę pamiątkową odsłonięto w grudniu 2021 r. w 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. Przypomina o funkcjonowaniu w Grodkowie obozu dla internowanych oraz wsparciu, którego mieszkańcy miasta wraz ze swoimi duszpasterzami udzielali osadzonym.

Strzelce Opolskie, tablica pamięci internowanych

Jedna z czterech tablic powstałych z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej w grudniu 2021 r. w 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. Tablica upamiętnia działaczy NSZZ „Solidarność” i innych organizacji opozycyjnych, poddanych represjom w trakcie stanu wojennego. Ośrodek odosobnienia w Strzelcach Opolskich wyróżniał się na tle innych nie tylko trudnymi warunkami egzystencji opozycjonistów, ale również miał opinię bardzo surowego. Wyjątkowość tego miejsca polegała także na tym, że umieszczano tu najbardziej zbuntowanych opozycjonistów, m.in. uczestników zamieszek w Ośrodku Odosobnienia w Nysie. Ostatnich 113 osadzonych, ze względu na złe warunki bytowe w więzieniu, wywieziono 19 marca 1982 r. do obozów w Uhercach Mineralnych i Nowym Łupkowie.

Brzeg, pomnik bł. ks. Jerzego Popiełuszki

Znajdujący się na placu zamkowym w Brzegu pomnik powstał z inicjatywy „Solidarności” Ziemi Brzeskiej w 2009 r. w 25. rocznicę tragicznej śmierci ks. Jerzego Popiełuszki, kapelana „Solidarności”.

Brzeg, pomnik NSZZ „Solidarność” przy kościele Miłosierdzia Bożego

Ustawiony przy ul. ks. Kazimierza Makarskiego monument jest nie tylko trwałym znakiem pamięci, ale także stałym punktem mszy i obchodów Dnia Solidarności i Wolności. Jest symbolem pamięci o podziemnych działaniach związkowych w regionie oraz więzi między duchowością a polskim zrywem wolnościowym. Powstał w 25. rocznicę powstania NSZZ „Solidarność” staraniem „Solidarności” Ziemi Brzeskiej.

Namysłów, tablica pamiątkowa w kościele pw. św. Piotra i Pawła

Tablica upamiętnia pomoc i schronienie dla dolnośląskiej „Solidarności”. Powstała w 2013 r. z inicjatywy dolnośląskiej „Solidarności” oraz „Solidarności” Ziemi Namysłowskiej w celu upamiętnienia wydarzeń, do których doszło w latach 80. XX w. W 1983 r. w mieście nad Widawą w warunkach konspiracyjnych odbyły się dwa spotkania krajowych władz „Solidarności” z abp. Henrykiem Gulbinowiczem.

Otmuchów, pomnik bł. ks. Jerzego Popiełuszki

Pierwszy w kraju pomnik ks. Jerzego Popiełuszki. Zanim powstał, przy kościele św. Anny postawiono krzyż w intencji zaginionego kapłana. 28 kwietnia 1985 r. w miejscu krzyża dzięki działaczom podziemnej „Solidarności” Otmuchowa stanął pomnik, który montowano pod osłoną nocy, mając świadomość, że cmentarz jest obserwowany przez funkcjonariuszy SB i Milicji.

Głubczyce, ścieżka edukacyjna upamiętniająca biskupa Antoniego Adamiuka, kapelana opolskiej „Solidarności”

Tablice znajdują się na wzgórzu, w parku im. biskupa Antoniego Adamiuka w gminie Głubczyce, we wschodniej części Gór Opawskich. Zostały przygotowane w rocznicę 40-lecia „Solidarności” i przybliżają działalność duchownego na rzecz środowiska opozycji niepodległościowej w okresie PRL, którego był kapelanem. Plansze zostały przygotowane i zamontowane przy współpracy Instytutu Pamięci Narodowej z Narodowym Bankiem Polskim – Oddział Opole, Związkiem Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR Głubczyce), Stowarzyszeniem Odra-Niemen – Oddział Opolski i miejscową parafią.

Zawadzkie, krzyż na terenie dawnej Huty Andrzej (obecnie Kuźnia-Zawadzkie Sp. z o. o.)

Krzyż powstał w związku z uroczystościami św. Floriana 4 maja 1981 r. Członkowie „Solidarności” postawili go z okazji pierwszej mszy św. odprawionej za hutników na terenie huty przez ks. Biskupa Antoniego Adamiuka. Stanowi ważne miejsce pamięci o ludziach, którzy mieli odwagę upomnieć się o prawdę i wolność.

Fotogaleria opisanych miejsc pamięci dostępna jest na stronie internetowej Delegatury IPN w Opolu.

źródło: ntp.pl