Niestety zmarł prof. dr hab. Jan Hanasz (1934-2020), jeden z filarów toruńskiej podziemnej „Solidarności”, człowiek niezwykły, bardzo oddany sprawie wolności i honoru!
Jan Hanasz, ur. 29 VII 1934 w Poznaniu. Absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, kierunek astronomia (1955), od 2007 prof. 1955-1994 pracownik naukowy Zakładu Astronomii PAN (od 1976 Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN) w Toruniu, 1981-1985 kierownik Pracowni Astrofizyki. 1964-1966 stypendysta Wydz. Astrofizyki CSIRO w Sydney; w l. 70. szef pierwszego polskiego eksperymentu kosmicznego na satelicie Interkosmos-Kopernik 500.
Od IX 1980 w „S”.
Po 13 XII 1981 uczestnik akcji ukrywania sprzętu poligraficznego, współzałożyciel podziemnego pisma „Toruński Informator Solidarności”, organizator druku, kolportażu; od V 1982 przewodniczący podziemnej grupy kierowniczej Regionu Toruńskiego „S”, 1983-1984 przewodniczący RKW Toruń. Organizator podziemnego Radia i TV „S” w Toruniu, 1984-1986 kontaktów zagranicznych Regionu. 14 i 26 IX 1985 (z Zygmuntem Turłą, Piotrem Łukaszewskim, Grzegorzem Drozdowskim i Leszkiem Zaleskim) emitował hasła wzywające do bojkotu wyborów na wizji TVP1; aresztowany podczas 2. emisji, 20 I 1986 skazany na 1,5 roku więzienia w zawieszeniu na 3 lata; po wyjściu przeniesiony na niższe stanowisko pracy, pozbawiony możliwości wyjazdów za granicę. 1986-1989 współpracownik Diecezjalnego Ośrodka Charytatywno-Społecznego. W 1987 organizator seryjnej produkcji nadajników do emitowania haseł na wizji tv, zawieszonej po rewizji SB na Wydz. Fizyki Uniwersytetu Gdańskiego i konfiskacie sprzętu.
W 1989 przywrócony na poprzednie stanowisko pracy; od 1994 pracownik Centrum Badań Kosmicznych PAN w Toruniu. Członek Kapituły Fundacji Polcul.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2009).
Do 4 I 1989 rozpracowywany przez Wydz. III WUSW w Toruniu w ramach SOR krypt. Spektrum.
Emisje telewizyjnie w Toruniu. Pomysł emitowania haseł na wizji TVP1 powstał w 1985 w środowisku toruńskich naukowców. Pomysłodawcami przedsięwzięcia byli astronomowie z PAN: Jan Hanasz i Zygmunt Turło – autor koncepcji technicznej urządzenia. Było ono sterowane za pomocą komputera Spectrum, składało się z 8 elementów – w tym małego telewizora i długiej anteny – oraz z nadajnika i zasilacza, skonstruowanych przez Eugeniusza Pazderskiego z Wydz. Astronomii UMK. Urządzenie umożliwiało wyświetlanie na ekranach telewizorów ruchomych napisów, które przesuwały się w trakcie programu telewizyjnego. Próby działania prowadzono w letnim domku Wiesława Radomskiego. Konstruktorów i sprzęt dowoziła tam Maria Anna Karwowska. Pierwsza emisja odbyła się 14 IX 1985 z mieszkania Elżbiety Mossakowskiej. Grzegorz Drozdowski i J. Hanasz wyemitowali na ekranach telewizorów napisy: „Solidarność Toruń. Dość podwyżek cen, kłamstw, represji” i „Solidarność. Bojkot wyborów naszym obowiązkiem”. Drugą emisję przeprowadzili 26 IX 1985 J. Hanasz, Z. Turło i Leszek Zaleski z mieszkania Piotra Łukaszewskiego (transportem urządzenia zajęli się taksówkarze Marian Jaśkowiec i Edward Staszkiewicz). Po zakończeniu emisji do mieszkania wkroczyła SB i aresztowała wszystkich obecnych. Po wystosowaniu do sądu poręczeń za zatrzymanych, 16 XI zwolniono z aresztu Z. Turło, który podczas procesu rozpoczętego 20 I 1986 odpowiadał z wolnej stopy. Wszyscy oskarżeni otrzymali kary 1-1,5 r. więzienia w zawieszeniu. Prokuratura i obrońcy (m.in. Jan Olszewski i Andrzej Grabiński) złożyli wnioski rewizyjne. Sprawę ostatecznie umorzono na mocy amnestii z 22 VII 1986. W 1987 naukowcy toruńscy postanowili rozpocząć seryjną produkcję nadajników do emisji haseł na wizji. W tym celu nawiązali kontakt z Piotrem Kwiekiem z Uniwersytetu Gdańskiego, produkcji jednak nie uruchomiono ze względu na rewizję SB na Wydziale Fizyki UG, w trakcie której zarekwirowano części urządzenia. Toruńskie emisje telewizyjne szeroko opisano w prasie i literaturze zachodniej jako wyjątkowo pomysłowy sposób uprawiania piractwa telewizyjnego, podkreślając przy tym ich patriotyczny charakter.
Krzysztof Biernacki
Radio „Solidarność” Toruń; pierwsze radio stworzyli w 1982 naukowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Jego pomysłodawcami byli Andrzej Jeśmanowicz i Jerzy Wieczorek. Do emisji użyto 6 balonów uszytych z dętek od piłek plażowych i wypełnionych wodorem. Balony te wynosiły w powietrze nadajnik i magnetofon samochodowy. W magnetofonie była kaseta, którą uruchamiano automatycznie po 10 min., a po audycji – wyrzucano. Antenę wykonano z folii miedzianej. Konstruktorami nadajnika byli A. Jeśmanowicz i Zygmunt Turło, sterował nim Jan Hanasz przy współpracy Bogusława Makowskiego, Jerzego i Lucyny Tomaszewskich oraz Doroty Zawackiej-Wakarecy (pozyskiwała wodór). Ekipę techniczną stanowili: Jerzy Kowalski, Eugeniusz Myśliński, Tadeusz Rutkowski, Zbigniew Wiczkowski i Bernard Witkowski. Transport organizowali: Mieczysław Haładyn, Marian Jaśkiewicz, Jerzy Komocki, Edward Staszkiewicz i Antoni Żubkowski. Audycje nagrywane były w mieszkaniach Marii Anny Karwowskiej i Marii Ziółkowskiej, sygnałem radia była melodia z Zakazanych piosenek – …siekiera, motyka…, grana na pianinie przez Andrzeja Gizińskiego, ilustrację muzyczną stanowiły również Mury Jacka Kaczmarskiego. Teksty audycji pisali: Wiesław Cichoń, Andrzej Kaczor, Roman Spandowski i Michał Wojtczak. Balony w okolicach Torunia wypuszczali: Grzegorz Drozdowski, J. Hanasz, J. Komocki, Marian Lisowiec, E. Staszkiewicz, J. Tomaszewski, B. Witkowski, Leszek Zaleski i A. Żubkowski. Emisja pierwszej audycji, zapowiedziana na 30 VIII 1982, nie powiodła się z powodu pęknięcia balonu. Następne, udane emisje odbyły się: 8 IX 1982, 24 I, 26 IV i 29 VIII 1983. Emisje zapowiadano w „Toruńskim Informatorze Solidarności” i przez akcje ulotkowe. Radio zaprzestało nadawania z powodu zwiększonej aktywności MO, która starała się namierzyć urządzeniami pelengacyjnymi miejsca emitowania audycji. W 1984 J. Hanasz i L. Zaleski, przy pomocy G. Drozdowskiego próbowali nadawać audycje z Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. Z kilku prób udała się tylko jedna 4 XII 1984. Drugą ekipę radiową zorganizował Stanisław Śmigiel. Pomiędzy 17 VI a 4 XI 1984 nadała ona 6 audycji na fonii TVP 1, wykorzystując własny nadajnik konstrukcji Janusza Umińskiego (częstotliwość: 56,225 Mhz, modulacja częstotliwości: FM, moc: 20 W, zasięg: ok. 5 km). Teksty audycji pisał i nagrywał Andrzej Churski przy współpracy Jana Oleksego, lektorką była Dorota Maśnicka. Mieszkania do emisji audycji udostępniali: Anna Kin, Piotr Łukaszewski, Elżbieta Mossakowska, Janusz Skindera i Leszek Zejfert; z redakcją współpracowali (transport, logistyka, udostępnianie lokali na próby) Antoni Mężydło, Elżbieta Modzelewska, Anna Oleksy, Remigiusz Stasiak, Roman Suchowiecki, Anna i Jan Wyrowińscy. Działalność radia przerwało aresztowanie S. Śmigla, przy którym znaleziono aparaturę nadawczą. 21 XII 1984 sąd skazał go na karę 1,5 r. więzienia w zawieszeniu. Ostatnie audycje Radia „Solidarność” Toruń nadano przed wyborami kontraktowymi w 1989. Gotowe kasety z nagraniami przywozili z Warszawy Jolanta Jażewska (obec. Wiśniewska) i Ryszard Musielak, który wraz z żoną Ireną (z d. Białą) przygotował też regionalną audycję toruńską. Nadawano je w paśmie TVP 1, czym zajmował się Marian Wojtczak, wykorzystując do emisji mieszkania prywatne w Bydgoszczy, Inowrocławiu i Toruniu.
Krzysztof Biernacki
„Toruński Informator «Solidarności»”, główne pismo podziemnej „S” w Toruniu, wydawane 2 I 1982 – 18 XII 1989. Nr 1/158 i od nr. 6/163 z 1986 tytuł: „TIS Toruński Informator «Solidarności»” (od tego nr. wszystkie wydania sitodrukowe i offsetowe mają obok tytułu herb Torunia), nr 5/162 z 1986 tytuł: „TIS”. W nr. 5 z 1982 podtytuł: „Pismo NSZZ «Solidarność» regionu Toruń”, od nr. 6 z 1982 i w nr. 1 z 1987: „Pismo NSZZ «Solidarność» Regionu Toruńskiego”, nr. 1/77-13/132 z 1985: „Pismo RKW «Solidarność» Regionu Toruńskiego, nr. 14/133 z 1985 – 19/175 z 1986 i od nr. 2/177 z 1987: „Pismo RKW NSZZ «Solidarność» Regionu Toruńskiego”, od nr. 10/210 z 1988: „Pismo RKK NSZZ «Solidarność» Regionu Toruńskiego”; od nr. 10/227 z 1989: „Biuletyn informacyjny Prezydium RKK NSZZ «Solidarność» Toruń”, „Prezydium Regionalnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ «Solidarność» w Toruniu” (podany adres redakcji oraz adnotacja: „do użytku wewnętrznego”), od nr. 17/234 z 1989: „Biuletyn informacyjny RKK NSZZ «Solidarność» Toruń”; w nr. 10/227 oraz 13/14 (230/231) z 1989 adnotacja: „Toruń Wydawnictwo Wolne Słowo”, od nr. 14/214 z 1988: „Toruń Wydawnictwo NSZZ «Solidarność» Wolne Słowo”, od tego nr. ilustracje.
Ukazały się 252 nr.: 1982-1988 o obj. 2-4 s., w 1989 o obj. 8 s. (nr 10/166: 10 s., wydanie specjalne z 9 IX 1987: 14 s.), w formatach A4, A5, drukowane na powielaczu, techniką sitodruku i na offsecie w nakładzie 500–2500 egz.; wychodziło nieregularnie. Wydanie specjalne z 9 IX 1987 dot. rejestracji „S” w zakładach pracy, dodatek specjalny z 10 II 1987 zawierał Oświadczenie NSZZ „Solidarność” w sprawie cen i płac, z IV 1987 i XI 1987 m.in. komunikat o powstaniu KKW i jego stanowisko wobec rządowego projektu referendum. Od 1984 wprowadzono numerację roczną i ciągłą (błędy w numeracji, np. nr 164 policzony podwójnie jako 7 i 8 w 1986). Od nr. 15/232 z 1989 podany skład redakcji: Wiesław Cichoń (redaktor naczelny), Radek (Konrad jr) Sienkiewicz (redaktor techniczny i opracowanie graficzne); od nr. 32/249 z 1989: Piotr Borek (redaktor), Radek Sienkiewicz (redaktor techniczny i opracowanie graficzne). Pismo powstało z inicjatywy Jana Hanasza, organizatora (przy współpracy m.in. Grzegorza Drozdowskiego, Jana Kwiatkowskiego oraz Marka, Krzysztofa i Ryszarda Konikiewiczów) pierwszej podziemnej drukarni w Toruniu w domu Henryka Mrówczyńskiego (powielacz, elektryczna maszyna do pisania, papier, matryce białkowe i farba drukarska pochodziły z ZR).
W składzie redakcji: Roman Spandowski (pracownik naukowy PAN, pomysłodawca tytułu), Andrzej Kaczor (zbierał informacje z woj., w jego mieszkaniu mieściła się redakcja, ze skrzynką na drzwiach wejściowych, do której wrzucano kartki z informacjami), Maria Kostrzewa, następnie Maria Moraczewska oraz Roman Grobelny (sporządzanie matryc); autorzy (poza wymienionymi): J. Hanasz, Aleksandra Kuczyńska, Krystyna Kuta, Leszek Zaleski; w 2. poł. 1984 redaktorem był A. Kaczor, 1985-1986: Mieczysław Janiszewski (sporządzał również, z żoną Danutą Janiszewską, matryce) i Jacek Stankiewicz, w 1986 (przez 3 mies.) Ryszard Musielak przy współpracy Ireny Białej (obecnie Musielak), następnie ponownie J. Stankiewicz (redakcja i skład na komputerze Spectrum, do którego oprogramowanie zaprojektował Zygmunt Turło, makiety w formacie A5 fotografował i naświetlał prof. Andrzej Kola), w 1988 Stanisław Śmigiel (redakcja i skład na komputerze Amstrad, redaktor techniczny Wacław Kuropatwa, wykonanie klisz Andrzej Korpusiński); 1988/1989 P. Borek, od nr. 15/232 (z 12 VI 1989) W. Cichoń (redaktor naczelny), następnie ponownie P. Borek. Druk: w drukarniach u H. Mrówczyńskiego i rodziny Konikiewiczów oraz Jacek Kiełpiński ze Stefanem Kamińskim (1984-1985 we własnym domu); następnie po przejściu na technikę sitodruku w różnych punktach na terenie Torunia drukowali: Andrzej Czapiewski, Bogdan Domek, M. Konikiewicz, Jerzy Kowalski, Jerzy Lassota, Adam Szandrach, Hanna Szewczyk, Marek Wachnik (instruktor druku) i Marian Wojtczak; od 1985 podziemna drukarnia w willi Stanisława Osmańskiego (zaprojektowana przez R. Konikiewicza), od 1987 centralny punkt druku „TIS”. Transport materiałów i nakładów: Ignacy (Max) Dudojć i współpracująca z RKW grupa toruńskich taksówkarzy (m.in. Mieczysław Haładyn, Sławomir Mossakowski, Edward Staszkiewicz). Za redakcji S. Śmigla druk w wydawnictwie Kwadrat, następnie ponownie w drukarni u S. Osmańskiego.
„TIS” zdobywał informacje, bazując na sieci informatorów w zakładach pracy i Regionie związanych z RKW lub strukturami kolportażu; już pierwsza redakcja stworzyła system informacji funkcjonujący z niewielkimi zmianami przez cały okres ukazywania się tytułu. Niewielki format wydań sitodrukowych i offsetowych upodabniał gazetę do ulotki. Starano się utrzymywać stałe działy: „Z kraju”, „Z regionu”, później „Ze świata”. Publikowano oświadczenia TKK, następnie KKW i RKW, następnie RKK oraz sprawozdania finansowe Regionu. Od 1989 organ ZR. 2-krotnie zamieszczono wiersze: Czesława Miłosza i Wiktora Woroszylskiego. 6 IX 2002 wydrukowano na powielaczu jednokartkowy, żartobliwy nr spec. datowany: „5 IX 1977 w pubie «Koci Ogon»”
Krzysztof Biernacki
Jan Wyrowiński na swoim facebooku napisał –
Ogromna strata!
Wczoraj zmarł prof. dr hab. Jan Hanasz (1934-2020), jeden z filarów toruńskiej podziemnej „Solidarności”. Wybitny radioastronom. Jego zasługi dla sprawy odzyskania niepodległości są przeogromne. Po wprowadzeniu stanu wojennego współorganizator „Toruńskiego Informatora Solidarności”, najważniejszego pisma toruńskiej „Solidarności” podziemnej. Jego pierwszy numer ukazał się z datą 2 stycznia 1982 roku, zaś kolejne – w miarę regularnie – aż do 1989! To on faktycznie kierował podziemnymi strukturami toruńskiej „Solidarności” w latach 1982-1984.
W kwietniu 1982 podczas oficjalnego wręczenia dyplomu Polskiej Akademii Nauk i Akademii Nauk ZSRR za udział w programie Interkosmos. Hanasz w publicznym przemówieniu zaprotestował przeciwko bezprawiu stanu wojennego oraz uwięzieniu Antoniego Stawikowskiego i innych naukowców.
Do legendy przeszły organizowane z jego inicjatywy i przy jego współudziale ( był autorem unikalnych rozwiązań technicznych) podnoszące na duchu spektakularne akcje zwalczające propagandę władz komunistycznych. W 1984 roku były to audycje radia „Solidarność” emitowane z nadajników podwieszonych do szybujących nad Toruniem i okolicą balonów.
Zaś w 1985 zorganizowane przez niego przed wyborami do Sejmu telewizyjne transmisje (na wizji) haseł antywyborczych, które napsuły wiele krwi esbekom. Podczas drugiej audycji został aresztowany wraz z Zygmuntem Turło, Leszkiem Zaleskim i Piotrem Łukaszewskim. (http://hakerzywolnosci.blogspot.com/p/bohaterowie-filmu.html) Podczas czteromiesięcznego śledztwa odmówił składania zeznań. W styczniu 1986 r. został skazany na półtora roku pozbawienia wolności w zawieszeniu. W ramach represji pozbawiono go stanowiska docenta, które odzyskał dopiero w 1989 r.
Piszę to wszystko, a można by bardzo długo, ze ściśniętym sercem, gdyż Janek był wspaniałym, zawsze uśmiechniętym i życzliwym ludziom człowiekiem.
Toruń obdarzył go tytułem Honorowego Obywatela, zaś Rzeczpospolita Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Wolności i Solidarności.
Po zwycięskich wyborach 4 czerwca 1989 roku, Janek włączył się w dzieło budowania demokratycznego państwa prawnego. Nieraz dane mi było korzystać z Jego światłych rad! Za wszystko ogromna wdzięczność!
Janku, dobrze zasłużyłeś się Polsce! Spoczywaj w pokoju!
Zebrał Red
