Wykazy stanowisk

Obowiązki pracodawców
Związek zawodowy i wykaz stanowisk
Odwołanie od decyzji pracodawcy
Co to jest praca w szczególnych warunkach?
Wykaz prac w szczególnych warunkach
Co to jest praca o szczególnym charakterze?
Wykaz prac o szczególnym charakterze


Obowiązki pracodawców

Ustawa o emeryturach pomostowych wprowadziła obowiązek płatników składek prowadzenia:

1) wykazów stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, 
2) ewidencji pracowników wykonujących takie prace, za których opłacana jest składka na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP).

Wykaz stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze stanowi podstawę do przekazywania do właściwej jednostki organizacyjnej ZUS w comiesięcznej deklaracji rozliczeniowej informacji o liczbie stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Na podstawie tej informacji ZUS stworzy centralny rejestr stanowisk pracy, na których wykonywane są takie prace. Ewidencja pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze stanowi z kolei podstawę do przekazania organowi rentowemu corocznego zgłoszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zgłoszenie za dany rok kalendarzowy, przekazywane do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego, stanowi podstawę wpisu pracownika do centralnego rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Przepisy nakładające na płatników składek wspomniane wyżej obowiązki informacyjne wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2010 r. W związku z tym w wielu zakładach pracy trwają właśnie prace nad stworzeniem wykazów stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz ewidencji pracowników wykonujących takie prace. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać jak istotne z punktu widzenia przyszłych uprawnień emerytalnych jest zadbanie o to, aby odzwierciedlały one rzeczywisty stan rzeczy. W odróżnieniu od poprzednio obowiązujących przepisów w nowym systemie emerytalnym to wpis do ewidencji decydować będzie o nabyciu w przyszłości prawa do emerytury pomostowej.

Związek zawodowy i wykaz stanowisk

Wprawdzie ustawa o emeryturach pomostowych odpowiedzialnym za sporządzenie omawianych wykazów i ewidencji oraz za dokonanie zgłoszenia do ZUS czyni płatnika składek (pracodawcę), to jednak wielu pracodawców decyduje się zaangażować w proces tworzenia tych dokumentów, oprócz działających w zakładzie pracy służb BHP oraz inspekcji pracy, także zakładowe organizacje związkowe. Do kompetencji związków zawodowych należy bowiem sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy oraz nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad BHP (art. 23 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). W przypadku stwierdzenia niezgodności działania pracodawcy z prawem związek zawodowy może wystąpić do odpowiedniego organu z żądaniem usunięcia stwierdzonej nieprawidłowości. Zgodnie z art. 28 ustawy o związkach zawodowych pracodawca ma obowiązek udzielić na żądanie związku zawodowego informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności informacji dotyczących warunków pracy i zasad wynagradzania. Przepis ten nabiera szczególnego znaczenia w związku z faktem, że ustawa o emeryturach pomostowych nie formułuje wprost obowiązku pracodawcy informowania ani zakładowej organizacji związkowej  ani pracowników o ustalonym wykazie stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Do obowiązków pracodawcy należy jedynie informowanie pracowników o dokonaniu wpisu do ewidencji pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pracodawca nie ma natomiast, jak się wydaje, obowiązku informowania pracowników o niewpisaniu ich do tej ewidencji.

Odwołanie od decyzji pracodawcy

Warto w tym kontekście zauważyć, że przewidziane wprost w ustawie o emeryturach pomostowych procedury odwoławcze od ustalonych przez pracodawcę wykazów stanowisk pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze oraz ewidencji pracowników zatrudnionych przy takich pracach mają ograniczony zakres. Prawo zgłoszenia skargi do PIP przysługuje tylko pracownikowi, który nie znalazł się w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest obowiązek opłacania składek na FEP. Towarzyszy temu przyznanie PIP kompetencji do  kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnych charakterze oraz wydawania pracodawcom nakazów umieszczenia pracownika w ewidencji takich pracowników. Przyjąć należy, że możliwość zgłoszenia skargi do PIP przysługuje również pracownikowi, który nie znalazł się w takiej ewidencji z powodu błędnego sporządzenia przez pracodawcę wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Wydaje się również, że niezależnie od powyższego środka odwoławczego w razie błędnego sporządzenia przez pracodawcę wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zakładowej organizacji związkowej przysługiwać będzie możliwość żądania prawidłowego sporządzenia takiego wykazu w ramach sporu zbiorowego z pracodawcą. Zgodnie bowiem z art. 1 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych przedmiotem sporu mogą być sprawy dotyczące warunków pracy.

dr Marcin Zieleniecki


Co to jest praca w szczególnych warunkach?

Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku (art. 3 ust. 1 ustawy).

Prace w szczególnych warunkach to prace:

1. determinowane siłami natury:
- prace pod ziemią
- prace na wodzie
- prace pod wodą
- prace w powietrzu

2. determinowane procesami technologicznymi:
- prace w warunkach gorącego mikroklimatu – prace wykonywane w pomieszczeniach,
w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28 oC
i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu powyżej 130 W/m2
- prace w warunkach zimnego mikroklimatu – prace wykonywane w pomieszczeniach
o temperaturze powietrza poniżej 0 oC
- bardzo ciężkie prace fizyczne – prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny
wydatek energetyczny: u mężczyzn powyżej 8400 kJ, u kobiet powyżej 4600 kJ
- prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego
- ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym
z konieczności wykonywania pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała;
przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej
efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 6300 kJ, a u kobiet – powyżej
4200 kJ, a prace w wmuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego
pochylenia i/lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej
10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4)
przez co najmniej 50% zmiany roboczej.

WYKAZ PRAC W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH

1. Prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali lub ich wzbogacaniu.
2. Prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych.
3. Prace pod ziemią bezpośrednio przy drążeniu tuneli w górotworze.
4. Prace bezpośrednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczyń odlewniczych z płynnym, rozgrzanym materiałem (żeliwo, staliwo, metale nieżelazne i ich stopy).
5. Prace bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco.
6. Prace bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych.
7. Prace murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ceramicznych.
8. Prace bezpośrednio przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła.
9. Prace bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach.
10. Prace bezpośrednio przy obsłudze agregatów i urządzeń do produkcji metali nieżelaznych.
11. Prace bezpośrednio przy obsłudze ciągów walcowniczych: przygotowanie, dozorowanie pracy walców lub samotoków, ingerencja przy wypadaniu i zaklinowaniu materiałów.
12. Prace przy obsłudze dźwignic bezpośrednio przy wytapianiu surówki, stopów żelaza lub metali nieżelaznych.
13. Prace bezpośrednio przy produkcji koksu w bateriach koksowniczych.
14. Prace bezpośrednio przy wypychaniu koksu z baterii koksowniczych, gaszeniu lub sortowaniu koksu.
15. Prace bezpośrednio przy produkcji materiałów formierskich lub izolacyjno-egzotermicznych używanych w odlewnictwie i hutnictwie.
16. Prace bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi.
17. Prace bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub rozładunku gorących wyrobów ceramicznych.
18. Prace bezpośrednio przy formowaniu wyrobów ogniotrwałych wielko-gabarytowych przy użyciu ręcznych narządzi wibracyjnych.
19. Prace przy ręcznym formowaniu, odlewaniu, czyszczeniu lub szkliwieniu wyrobów ceramicznych.
20. Prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych.
21. Prace fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku.
22. Prace rybaków morskich.
23. Prace na statkach żeglugi morskiej.
24. Prace na morskich platformach wiertniczych.
25. Prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy.
26. Prace bezpośrednio przy obsłudze urządzeń wiertniczych i wydobywczych przy poszukiwaniu złóż ropy naftowej lub gazu ziemnego.
27. Prace bezpośrednio przy obróbce odwiertów w górnictwie otworowym: ropy naftowej lub gazu ziemnego.
28. Prace bezpośrednio przy spawaniu łukowym lub cieciu termicznym w pomieszczeniach o bardzo malej kubaturze, z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.).
29. Prace bezpośrednio przy malowaniu, nitowaniu lub montowaniu elementów wyposażenia w pomieszczeniach o bardzo malej kubaturze z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.).
30. Prace wewnątrz cystern, kotłów, a także zbiorników o bardzo malej kubaturze po substancjach niebezpiecznych.
31. Prace przy ręcznym układaniu na gorąco nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych.
32. Prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.
33. Prace garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór.
34. Prace bezpośrednio przy zrywce lub ręcznej ścince drzew przenośną pilarką z piłą łańcuchową.
35. Prace w pomieszczeniach o narzuconej technologią temperaturze powietrza poniżej 0 °C.
36. Prace fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych.
37. Prace tancerzy zawodowych związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.
38. Prace przy wywozie nieczystości stałych i płynnych oraz prace na wysypiskach i wylewiskach nieczystości związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.
39. Prace przy kuciu ręcznym w kuźniach przemysłowych oraz obsłudze młotów mechanicznych.
40. Prace przy produkcji węglików spiekanych, elektrod, rud i walczaków oraz żelazostopów.

Co to jest praca o szczególnym charakterze?

Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się (art. 3 ust. 3 ustawy).

WYKAZ PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE

1. Prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor).
2. Prace kontrolerów ruchu lotniczego.
3. Prace mechaników lotniczych związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska.
4. Prace nawigatorów na statkach morskich oraz pilotów morskich.
5. Prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zakładowy, maszynista wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników pociągów.
6. Prace bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpośrednio potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra).
7. Prace funkcjonariuszy straży ochrony kolei.
8. Prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym.
9. Prace kierowców pojazdów uprzywilejowanych.
10. Prace kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne wymagające oznakowania pojazdu tablicą ostrzegawczą barwy pomarańczowej, zgodnie z przepisami umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957.
11. Prace operatorów reaktorów jądrowych.
12. Prace operatorów żurawi wieżowych, do obsługi których są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne oraz dźwignic portowych lub stoczniowych.
13. Prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technologicznymi mogącymi stwarzać zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego.
14. Prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi spowodować awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego.
15. Prace bezpośrednio przy produkcji materiałów wybuchowych, środków strzałowych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowaniu.
16. Prace bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzającymi energię elektryczną lub cieplną.
17. Prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem.
18. Prace członków zespołów ratownictwa medycznego.
19. Prace członków zawodowych ekip ratownictwa (chemicznego, górskiego, morskiego, górnictwa otworowego).
20. Prace pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a—5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, uczestniczących bezpośrednio w akcjach ratowniczych.
21. Prace nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.
22. Prace personelu sprawującego opiekę nad mieszkańcami domów pomocy społecznej dla przewlekle psychicznie chorych, niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży lub dorosłych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
23. Prace personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.
24. Prace personelu medycznego w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dyżuru.