Społeczna Inspekcja Pracy -czym jest, jak działa i dlaczego warto ją znać?
W zakładach pracy w Polsce działa instytucja, której zadaniem jest czuwanie nad przestrzeganiem praw pracowniczych i poprawą warunków pracy. To Społeczna Inspekcja Pracy (SIP) – służba powołana ustawowo w 1983 roku, funkcjonująca przy współpracy ze związkami zawodowymi.
W tym artykule dowiesz się:
- czym jest SIP,
- kto może zostać społecznym inspektorem pracy,
- jak odbywają się wybory,
- jakie są zadania SIP,
- jakie obowiązki wobec niego ma pracodawca.
1. Czym jest Społeczna Inspekcja Pracy?
Społeczna Inspekcja Pracy to społeczna służba kontrolna, działająca w interesie wszystkich pracowników danego zakładu. Nie jest częścią Państwowej Inspekcji Pracy, ale z nią współpracuje.
Do podstawowych celów SIP należy:
- kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy i BHP,
- dbałość o bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- monitorowanie przestrzegania zasad współżycia społecznego w zakładzie,
- udział w ustalaniu przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Społeczna inspekcja pracy może funkcjonować wyłącznie w zakładach, gdzie działają związki zawodowe. Jeśli ich nie ma, SIP nie zostaje powołana.
2. Kto może zostać społecznym inspektorem pracy?
Społecznym inspektorem pracy może zostać pracownik danego zakładu, który spełnia następujące warunki:
- jest członkiem związku zawodowego działającego w zakładzie (choć organizacja związkowa może dopuści do kandydowania również pracowników niezrzeszonych),
- nie pełni funkcji kierownika zakładu ani stanowiska bezpośrednio podległego kierownikowi,
- posiada wiedzę z zakresu prawa pracy i BHP.
Dodatkowo wymagany jest odpowiedni staż pracy:
- zakładowy SIP musi mieć co najmniej 5 lat pracy w branży i 2 lata pracy w zakładzie,
- oddziałowy lub wydziałowy SIP – minimum 2 lata w branży i 1 rok w zakładzie.
3. Jak wybiera się społecznego inspektora pracy?
Społecznych inspektorów wybierają i odwołują wyłącznie pracownicy zakładu pracy, nie pracodawca! Za organizację wyborów odpowiadają zakładowe organizacje związkowe, które tworzą własne regulaminy wyborów.
Regulamin powinien określać:
- strukturę SIP w zakładzie,
- sposób zgłaszania kandydatów,
- formę głosowania (tajne lub jawne),
- zasady działania komisji wyborczej,
- termin i ważność wyborów.
Wybory mogą być:
- bezpośrednie – pracownicy głosują osobiście,
- pośrednie – głosują wybrani wcześniej przedstawiciele.
Sposób wyboru zależy od wielkości zakładu:
- w zakładach do 300 pracowników – zakładowego i oddziałowego SIP wybiera ogólne zebranie pracowników,
- w zakładach powyżej 300 pracowników – zakładowego SIP wybiera zebranie oddziałowych i grupowych SIP, a oddziałowego SIP wybiera zebranie grupowych SIP,
- grupowych SIP wybierają pracownicy poszczególnych działów lub komórek organizacyjnych.
Jeśli nie wybrano grupowych SIP, sposób przeprowadzenia wyborów ustalają związki zawodowe.
Udział w wyborach nie jest obowiązkowy, ale wybory są ważne niezależnie od liczby głosujących. Co ważne! Wyników wyborów nie można podważyć w sądzie ani przez organy zewnętrzne. Decyzja pracowników jest ostateczna.
4. Jakie są zadania społecznego inspektora pracy?
Społeczny inspektor pracy realizuje wiele praktycznych i ważnych działań:
- kontroluje przestrzeganie przepisów BHP i prawa pracy,
- sprawdza stan maszyn, urządzeń i warunków pracy,
- uczestniczy w ustalaniu przyczyn wypadków i chorób zawodowych,
- reaguje na nieprawidłowości i interweniuje w imieniu pracowników,
- wspiera działania zapobiegające zagrożeniom w pracy,
- zgłasza swoje zalecenia i wpisuje je do zakładowej księgi zaleceń i uwag.
SIP działa w imieniu całej załogi, niezależnie od przynależności związkowej. Współpracuje z Państwową Inspekcją Pracy oraz innymi organami nadzoru, które są zobowiązane udzielać mu wsparcia.
5. Obowiązki pracodawcy wobec społecznego inspektora pracy
Pracodawca nie ma wpływu na wybór SIP!
Pracodawca nie uczestniczy w wyborach społecznego inspektora pracy, nie zatwierdza ich wyniku i nie ma prawa ich kwestionować. Gwarantuje to niezależność i bezstronność SIP.
Pracodawca ma obowiązek współpracy
Po wyborze SIP, pracodawca musi zapewnić mu warunki do działania, m.in.:
- umożliwić dostęp do dokumentów i miejsc pracy,
- pokryć koszty działalności SIP (np. szkolenia, materiały, sprzęt),
- prowadzić zakładową księgę zaleceń i uwag SIP,
- współpracować w realizacji zaleceń.
Ochrona SIP przed zwolnieniem
Pracownik pełniący funkcję SIP nie może zostać zwolniony:
- w czasie trwania mandatu,
- przez rok po jego zakończeniu,chyba że wystąpią poważne powody i zgodę wyrazi związek zawodowy.
Nie można też pogorszyć warunków pracy i płacy SIP na jego niekorzyść bez uzasadnionej przyczyny.
Czas pracy SIP
Społeczny inspektor pracy powinien wykonywać swoje obowiązki poza godzinami pracy.
W razie potrzeby (np. szkolenia, kontrole) może działać w czasie pracy i zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Jeśli zakres zadań jest znaczny, na wniosek związków zawodowych pracodawca może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane, nieprzekraczające równowartości 30 godzin pracy.
Podsumowanie
Społeczna Inspekcja Pracy to realne, skuteczne narzędzie pracowników, które pomaga dbać o bezpieczne, sprawiedliwe i zgodne z prawem warunki zatrudnienia. Jej niezależność i kompetencje są chronione prawem, a wybór leży wyłącznie w rękach załogi.
Dlatego warto:
- znać swojego społecznego inspektora pracy,
- brać udział w jego wyborach,
- korzystać z jego pomocy, gdy masz wątpliwości lub problemy w pracy.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. 1983 nr 35 poz. 163)
- Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 z późn. zm.)