Fragmenty uchwały programowej II KZD, Gdańsk kwiecień 1990 r.
Uchwała programowa II Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”
Plakat II KZD NSZZ "Solidarność", Gdańsk 1990
I. NSZZ „Solidarność” tradycja i teraźniejszość
NSZZ „Solidarność” dał początek ruchowi, który przybrał wiele postaci. Bliźniaczy związek rolników buduje swoją reprezentację polityczną, młodzież tworzy bliskie nam Niezależne Zrzeszenie Studentów i niezależny ruch harcerski. Obok naszego Związku działają komitety obywatelskie. Ludzie Solidarności są w parlamencie i w rządzie.
1. Sierpień 80 i program Samorządnej Rzeczypospolitej
Związek zrodził się latem i jesienią 1980 r. z robotniczych strajków zakończonych porozumieniami społecznymi. Wyrósł z dążeń do życia w dobrze urządzonym kraju i ze sprzeciwu wobec komunistycznej władzy. Wyrósł z buntu przeciwko wyzyskowi i marnotrawieniu ludzkiej pracy, łamaniu praw jednostki, zniewoleniu społeczeństwa i lekceważeniu narodowej tradycji. [...]
W ciągu kilku miesięcy „Solidarność” połączyła strukturę związku zawodowego z dynamiką ruchu społecznego. Związek objął wszystkie środowiska pracownicze, milionom ludzi umożliwił pierwsze doświadczenie demokracji, dał oparcie antykomunistycznej opozycji i skupił wokół siebie większość Polaków. [...]
W obliczu kryzysu Związek zamierzał chronić najsłabszych i żądał powszechnej osłony socjalnej. Domagał się rynkowej i samorządowej reformy gospodarki, swobód politycznych w państwie i prawdy w życiu publicznym, niezawisłości sądów i humanizacji prawa. Przedstawiając wizję Samorządnej Rzeczypospolitej apelował do rządu o zawarcie nowego porozumienia społecznego.
2. Solidarność w podziemiu
Komunistyczne władze odpowiedziały stanem wojennym. Działalność związku została zakazana, a później wyjęta spod prawa. Protestacyjne strajki i manifestacje stłumiono przy pomocy wojska i milicji. Byli zabici i ranni. Tysiące działaczy znalazło się w obozach internowania i więzieniach.
Solidarnościowy ruch przeszedł do konspiracji. Opór zjednoczył społeczeństwo znanych działaczy i bezimiennych współpracowników: właścicieli konspiracyjnych mieszkań, łączników, drukarzy, wydawców, dziennikarzy, kolporterów, fotografów, filmowców i radiowców; rzesze ludzi, którzy manifestowali przeciw stanowi wojennemu i bojkotowali oficjalne instytucje. Związek odbudowywał zerwane więzi organizacyjne: powołał podziemne władze zakładowe, regionalne i krajowe oraz emigracyjne przedstawicielstwa. [...]
3. Rozpad komunizmu
Stan wojenny nie rozwiązał polskich problemów. Komunistyczne władze zachowały aparat państwa, lecz znalazły się w izolacji wewnętrznej i międzynarodowej. Solidarność zdobyła autorytet moralny i polityczny, lecz konspiracja ograniczyła jej pole działania.
Postawa społeczeństwa i jego wytrwały opór zadecydowały o wyjściu „Solidarności” z podziemia. Przyczynił się do tego też długotrwały kryzys gospodarczy i polityczne przemiany w ZSRR. Ze strony Związku krokiem naprzód była decyzja o jawnym działaniu kierownictwa krajowego podjęta w październiku 1987, za którą poszły podobne decyzje władz niektórych regionów i licznych komisji zakładowych. Przełom przyniosły strajki wiosną i latem 1988 r. Skłoniły one władze do uznania „Solidarności” za głównego reprezentanta społeczeństwa polskiego i uruchomiły bieg wydarzeń, który doprowadził do Okrągłego Stołu, legalizacji Związku, powstania komitetów obywatelskich, zwycięstwa solidarnościowego ruchu w wyborach do parlamentu, odwrócenia koalicyjnych układów w Sejmie i powołania niekomunistycznego rządu. [...]
Spełnia się idea Posłania I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” do ludzi pracy Europy Wschodniej demokratyzują się państwa bloku komunistycznego. Witamy te przemiany z radością i z nadzieją, że prowadzą one ku Europie otwartych granic, solidarnych społeczeństw i wolnych ludzi. Szczególnie bliskie są nam powstające obecnie w różnych krajach Eyropy Wschodniej nowe, niezależne i samorządne związki zawodowe.
4. Związek sprawcą i uczestnikiem demokratycznych przemian
Cele Związku, jego struktura organizacyjna i metody działania kształtowały się w starciu z totalitarnym przeciwnikiem. [...] Terytorialna struktura Związku stanowiła odpowiedź na centralizm gospodarczy i polityczny. Związkowcy stawali się opozycjonistami i konspiratorami. Metodą działania były naciski, strajki, demonstracje oraz wyszarpywanie ustępstw. Do tego zmuszał wiarołomny i odmawiający uczciwego dialogu przeciwnik.
Komunizm odchodzi, jego miejsce zajmują rządy prawa, demokratycznie wyłaniane władze. [...]
Uznając za swój pierwszoplanowy obowiązek obronę interesów i praw pracowniczych, Związek będzie uczestniczył w przebudowie politycznego i gospodarczego ustroju Polski.
Przebudowa gospodarki przyniesie nowe konflikty i spowoduje ich rozproszenie. Przystosowanie się do tej sytuacji wymaga aktywizacji komisji zakładowych, swobody tworzenia ogniw ponadzakładowych i elastyczności rozwiązań organizacyjnych w skali regionu i kraju, a także rozwoju działalności związkowej w przedsiębiorstwach prywatnych, spółkach i spółdzielniach.
Nie rezygnując z prawa do strajku, Związek będzie dążył do rozwiązywania sporów przez negocjacje i porozumienia. Wymaga to wyszkolonych działaczy, pomocy ekspertów, dostępu do niezbędnych informacji. [...]
II. Wobec przemian w Polsce
Deklaracja programowa I Krajowego Zjazdu Delegatów głosiła: „Celem nadrzędnym NSZZ «Solidarność» jest tworzenie godnych warunków życia w gospodarczo i politycznie suwerennej Polsce. Chodzi o życie wolne od ubóstwa, wyzysku, strachu i kłamstwa, w społeczeństwie zorganizowanym demokratycznie i praworządnie”. Dzisiaj do tego celu zbliżyliśmy się, ale czeka nas jeszcze wiele wysiłków i wyrzeczeń.
1. Wierność wartościom
Nawiązując do swych tradycji NSZZ „Solidarność” uznaje, że u podstaw działania stać muszą: zasada poszanowania człowieka i jego pracy, oparta o etykę chrześcijańską właściwa hierarchia celów i wartości. [...]
Czekają nas konflikty związane z rywalizacją sił politycznych, z grą społecznych interesów, z przemianami w gospodarce. Chcemy je rozwiązywać w ramach prawa i demokratycznej kultury politycznej.
2. Demokratyczne państwo, obywatelskie społeczeństwo, gospodarka rynkowa
[...] Związek będzie uczestniczył w tworzeniu i ochronie systemu demokratycznego w Polsce. Związek będzie wspierał wysiłki na rzecz budowy efektywnego systemu gospodarczego. Związek zdaje sobie sprawę ze społecznych kosztów przeobrażeń ustrojowych i będzie dążył do ich minimalizacji, broniąc interesów pracowników. [...]
Naturalnym i potrzebnym wyrazem zróżnicowania społeczeństwa jest powstawanie partii politycznych. Uważamy za możliwą współpracę z organizacjami, które działają w imię bliskich nam wartości.
Związek nie będzie tworzył partii politycznej, ale nie wyklucza tworzenia własnej reprezentacji związkowej w parlamencie i organach samorządu terytorialnego. W przypadku podjęcia takiej decyzji Związek wysunie własnych kandydatów bądź poprze osoby kandydujące indywidualnie lub wysunięte przez te organizacje społeczne i polityczne, które dają gwarancje realizacji jego celów i ideałów. [...]
W polskiej gospodarce powinno się stworzyć warunki upowszechniania wzorów sprawdzonych w krajach wysoko rozwiniętych, zapewniających wzrost efektywności gospodarowania i poziomu życia obywateli. Główny ciężar odpowiedzialności za zmianę ustroju gospodarczego spoczywa na parlamencie i rządzie. [...]
Zasadniczą przeszkodę dla rozwoju gospodarki rynkowej stanowi dominujący i niewydolny sektor państwowy. Toteż za zadanie pierwszoplanowe uważamy możliwie szybkie przekształcenie przedsiębiorstw państwowych w przedsiębiorstwa o innej formie własności tak aby struktura własności w kraju zbliżała się do tej, jaka występuje w krajach wysoko rozwiniętych. Te przedsiębiorstwa, które nadal pozostaną państwowymi powinny być samodzielne i działać na zasadach rynkowych na równi z innymi podmiotami gospodarczymi. [...]
III. W obronie praw pracowniczych i jakości życia
[...]
1. Rynek pracy, ochrona bezrobotnych
[...] Należy dążyć do pełnego i odpowiedzniego wykorzystania w Polsce potencjału umiejętności zawodowych. W przyszłości, w okresie stabilizacji rynku pracy, należy negocjować lokalne i ogólne pułapy możliwego bezrobocia, opierając się na przewidywanym ruchu zatrudnienia. Pozwoli to na zapobieganie zagrożeniu bezrobociem.
W tym celu na każdym szczeblu organizacyjnym Związku należy powołać pełnomocników ds. walki z bezrobociem oraz biura zatrudnienia i ochrony pracy koordynujące działania na rzecz ochrony prawa do pracy i możliwości zatrudnienia. [...]
Związek będzie:
– stale negocjował wysokość preferencyjnych kredytów dla osób zwolnionych, które podejmą indywidualną działalność gospodarczą
– poprzez odpowiednie agendy (Fundusz i Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”) podejmie wysiłki na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy
– utworzy Związkowy Fundusz Ochrony Pracy mający służyć tworzeniu nowych miejsc pracy i organizacji własnego pośrednictwa. [...]
2. Płace
[...] Surowe opodatkowanie wzrostu płac traktujemy jako wyjątkowy środek przejściowy. Pozbawił on płace funkcji motywacyjnej. Domagamy się od rządu polityki płacowej i podatkowej takiej samej dla wszystkich sektorów własnościowych, która umożliwi powiązanie płacy z efektami pracy oraz będzie sprzyjać ożywieniu produkcji. [...]
Istotnym elementem polityki płacowej jest wysokość płacy minimalnej, która powinna być zależna od minimum socjalnego i negocjowana przez Komisję Krajową.
Należy dążyć, aby udział procentowy płacy gwarantowanej w ogólnej płacy był możliwie wysoki, eliminując ryzyko płacowe pracownika [...], związane z wynikami przedsiębiorstwa, na które pracownik na ogół nie ma istotnego wpływu.
Innymi sposobami należy dbać o ochronę płac w sferze budżetowej. Ich wysokość winna korespondować z poziomem płac w sferze produkcji materialnej. Będziemy negocjować z rządem systemowo proste regulacje płac. [...]
3. Ochrono środowiska pracy
Ażeby zapobiec pogorszeniu się warunków pracy, Związek zabiega o stworzenie skutecznego systemu ich ochrony, który wyżej stawia zapobieganie zagrożeniom niż kary i odszkodowania, opiera się na międzynarodowych normach, zapewnia ich przestrzeganie poprzez współdziałanie państwa, pracodawców oraz pracowników i ich społecznych reprezentacji. [...]
4. Ekologia
Związek domaga się, by ludzie żyli w środowisku nie zagrażającym zdrowiu i życiu, w warunkach ładu przestrzennego. W obliczu zagrożenia bytu narodu Związek będzie zdecydowanie zabiegał o:
– podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa
– zapewnienie społeczeństwu pełnej informacji o stanie środowiska
– wyegzekwowanie od władz państwowych i służb ochrony środowiska skutecznego spełnienia służebnej funkcji wobec społeczeństwa. [...]
5. Polityka mieszkaniowa
Budownictwo mieszkaniowe jest jednym z podstawowych elementów polityki społeczno-gospodarczej kraju. Brak mieszkań oraz trudności z ich zamianą mogą w zasadniczy sposób utrudnić rozwiązanie problemu bezrobocia w skali kraju.
Sprzeciw budzi obecna polityka mieszkaniowa. Związek będzie się domagał opracowania programu budownictwa mieszkaniowego wraz z odpowiednim systemem kredytowania i pomocą w opłatach mieszkaniowych dla rodzin potrzebujących.
Związek będzie się domagał rozwoju budownictwa socjalnego, a także popierał wszystkie formy indywidualnego budownictwa swoich członków. Opłaty za mieszkania w granicach normatywów nie powinny w sposób drastyczny wpływać na obniżenie poziomu życia rodziny.
6. Opieka i ubezpieczenia zdrowotne
Głębokiej przebudowy wymaga organizacja i sposoby finansowania opieki zdrowotnej. Musi ona działać w systemie powszechnych obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych z prawem do ubezpieczeń alternatywnych i innych dobrowolnych form ubezpieczeń. [...]
Opieka profilaktyczna, lecznicza i rehabilitacyjna powinny cechować się pełną dostępnością w miejscu zamieszkania, z prawem wyboru lekarza i zakładu leczniczego. Wszyscy pracownicy muszą mieć zagwarantowaną opiekę profilaktyczną. [...]
IV. NSZZ „Solidarność” związkiem nowoczesnym
Fundamentem życia Związku jest demokracja oparta na podporządkowaniu się woli większości przy zachowaniu szacunku dla poglądów mniejszości. [...]
1. O konstytucję swobód związkowych
[...] Chcemy, by nowa ustawa o związkach zawodowych stała się konstytucją swobód związkowych ograniczając się do ich unormowań, w oparciu o Konstytucję Rzeczypospolitej, umowy międzynarodowe oraz konwencje MOP.
[...]
Stoimy przed wielkim wyzwaniem. Nie wolno nam się uchylić od uczestnictwa w polskiej, pokojowej rewolucji, którą rozpoczęliśmy. To uczestnictwo musimy połączyć z naszym podstawowym zadaniem, jakim jest obrona interesów i praw pracowniczych. Jest to bardzo trudne ze względu na rachunek wystawiony przez czterdziestolecie komunizmu: państwo – zadłużone, gospodarka – wyniszczona, społeczeństwo – cywilizacyjnie zapóźnione, scena polityczna – spostoszona. Ten rachunek przyjdzie płacić. Tę gorzką prawdę Związek winien upowszechniać i skupiać się na tym, co możliwe – na ograniczeniu kosztów związanych z upadkiem nieludzkiego systemu i budowie demokratycznego ładu.
Wielkość wyzwania jest dla Związku szansą. Jeśli potrafi mu sprostać, odzyska siły, znajdzie dla siebie miejsce w odrodzonej Polsce i zachowa międzynarodowy autorytet.
Gdańsk, 25.04.1990 r.
– Dokumenty II KZD NSZZ „Solidarność”, Gdańsk kwiecień 1990 r.
Dokumenty II KZD NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1990
