Ministerstwo Pracy zwróciło się do Państwowej Inspekcji Pracy z sugestią przeprowadzenia kontroli w firmach kurierskich. Wigilia Bożego Narodzenia, z wyjątkami, jest już dniem wolnym od pracy dla wszystkich pracowników. W praktyce jednak ograniczenia te w dużej mierze nie obejmują branży kurierskiej. Wynika to z faktu, że znaczna część kurierów świadczy usługi w ramach samozatrudnienia, a nie na podstawie umowy o pracę

Wigilia Bożego Narodzenia 24 grudnia dniem ustawowo wolnym od pracy

Przypomnijmy, że nowe przepisy, wprowadzone ustawą z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy oraz niektórych innych ustaw, zakładają, że od 2025 roku Wigilia Bożego Narodzenia 24 grudnia będzie dniem ustawowo wolnym od pracy.   Państwowa Inspekcja Pracy podkreśla powagę nowych regulacji, wskazując jednoznacznie, że „w tym roku pracownicy skorzystają z nowego dnia ustawowo wolnego – Wigilii Bożego Narodzenia. Za nielegalne zobowiązanie do pracy w tym dniu grozi grzywna do 30 000 zł. Kara może być znacznie wyższa, gdy złamanie prawa dotyczy handlu – grzywna może wtedy sięgać do nawet 100 000 zł.”

To jedna z najważniejszych zmian w polskim kalendarzu świąt od lat, jednak nowe przepisy nie obejmują wszystkich – istnieją zawody i usługi, których nie można zatrzymać nawet w święta. Zasady dopuszczalności pracy określa art. 151¹⁰ Kodeksu pracy. Państwowa Inspekcja Pracy przypomina w komunikacie, że „praca w niedziele i święta, w tym w Wigilię, jest dozwolona” w ściśle określonych sytuacjach. Należą do nich m.in.:

• „w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,”
• „w ruchu ciągłym,”
• „przy pracy zmianowej,”
• „przy niezbędnych remontach,”
• „w transporcie i w komunikacji,”
• „w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,”
• „przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,”
• „w rolnictwie i hodowli,”
• „przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.”

To ostatnie obejmuje szeroką grupę instytucji, m.in.: gastronomię, hotele, zakłady komunalne, szpitale i inne całodobowe placówki zdrowotne, jednostki pomocy społecznej czy instytucje kultury i wypoczynku. Jeśli ktoś musi pracować 24 grudnia, pracodawca „będzie musiał oddać inny dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego (najczęściej do 31 grudnia).” Jednocześnie Państwowa Inspekcja Pracy ostrzega, że „praca w Wigilię w innym przypadku, niż pozwala na to art. 151¹⁰ Kodeksu pracy, jest zakazana. Gdyby mimo to pracodawca kazał przyjść pracownikowi do biura czy warsztatu, popełni wykroczenie, za które grozi grzywna od 1000 zł do 30 000 zł.”

Dla branży handlowej nowe przepisy mają szczególne znaczenie, ponieważ PIP stwierdza jasno: „Wigilia Bożego Narodzenia jest – poza wskazanymi wyjątkami – wolna od zajęć zarobkowych dla wszystkich pracowników, w tym również zatrudnionych w handlu.” Ważne podkreślenie: zakaz pracy „obejmuje nie tylko pracowników, ale też osoby zatrudnione w placówce handlowej na podstawie umów cywilnoprawnych.”

Przedsiębiorca może natomiast sam stanąć za ladą. PIP wyjaśnia, że „zakaz nie dotyczy samego przedsiębiorcy. Może on stanąć za ladą sklepu 24 grudnia, a co więcej – może skorzystać z nieodpłatnej pomocy najbliższych – małżonka, dzieci czy rodziców. Warunkiem jest jednak, że na co dzień nie zatrudnia tych osób na etat czy umowę cywilnoprawną.”

Handel w Wigilię 24 grudnia – gdzie będzie wolno pracować?

  Choć Wigilia staje się dniem wolnym od pracy również dla pracowników handlu, ustawa przewiduje liczne wyjątki. Zgodnie z komunikatem PIP, zakaz nie dotyczy m.in.:

• „stacji paliw płynnych,”
• „aptek i punktów aptecznych,”
• „placówek handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami,pamiątkami lub dewocjonaliami, prasą, biletami czy wyrobami tytoniowymi,”
• „placówek pocztowych,”
• „obiektów infrastruktury krytycznej,”
• „placówek w zakładach hotelarskich oraz instytucjach kultury, sportu, oświaty i turystyki,”
• „sklepów internetowych i platform internetowych,”
• „piekarni, cukierni i lodziarni,”
• „sklepów na dworcach, lotniskach i w portach,”
• „automatycznych punktów sprzedaży,”
• „rolniczego handlu detalicznego,”
• „hurtowni farmaceutycznych,”
• „sklepów prowadzących wyłącznie skup produktów rolnych.”

Lista jest długa i szczegółowa, ale obejmuje głównie działalności o szczególnym znaczeniu dla społeczeństwa lub takie, których funkcjonowanie w święta ma charakter techniczny i niezbędny. Państwowa Inspekcja Pracy przypomina także, że „przedsiębiorca, który powierzy pracę w handlu w Wigilię, gdy nie podlega pod żaden z ustawowych wyjątków, naraża się na grzywnę w wysokości od 1000 do nawet 100 000 zł.”

Wprowadzenie Wigilii Bożego Narodzenia jako dnia ustawowo wolnego od pracy zmienia obowiązującą od lat strukturę polskiego kalendarza świąt. Aktualna lista dni wolnych, wynikająca z ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, została właśnie poszerzona o kolejne święto, a jej jednolity tekst uwzględnia wszystkie dotychczasowe zmiany, (Dziennik Ustaw z 2025 roku, poz. 296). Oznacza to, że od 2025 r. pracownicy zyskują nie tylko dodatkowy dzień wolny, ale również pełną ochronę prawną uniemożliwiającą pracodawcom zobowiązywanie ich do pracy 24 grudnia bez podstawy wynikającej z przepisów.   Państwowa Inspekcja Pracy przypomina, że Wigilia – choć dotąd traktowana jedynie zwyczajowo jako dzień skróconej pracy – zyskała status święta z pełnymi konsekwencjami, takimi jak zakaz pracy w handlu, obowiązek wyznaczenia dnia wolnego w zamian dla tych, którzy muszą tego dnia pracować, oraz bardzo wysokie sankcje finansowe za naruszenia przepisów. Nowe regulacje powodują, że dotychczasowy wykaz dni wolnych od pracy nie tylko się wydłuża, lecz także znacząco zmienia funkcjonowanie wielu branż w okresie świątecznym.