Państwowa Inspekcja Pracy jest organem państwowym sprawującym nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, jak również zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy, o czym stanowią art. 18⁴ § 1 i § 2 KP, a także przepisy ustawy z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1251 ze zm.; dalej jako: PIPU). W celu wykonywania wskazanych zadań ustawowych prowadzone są kontrole, których celem jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i udokumentowanie dokonanych ustaleń (art. 21 PIPU). Na tej podstawie inspektorzy pracy, działający w ramach okręgowych inspektoratów pracy, po analizie wyników kontroli mogą dojść do przekonania, że konieczne jest skorzystanie z uprawnienia do wytoczenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy (art. 33 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 11 PIPU).

Legitymacja procesowa inspektora pracy wynika przy tym wprost z art. 63¹ KPC. Zgodnie z tym przepisem w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium.

  Aby wytoczyć powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy, inspektor nie musi uzyskiwać zgody osoby, na rzecz której powództwo wytacza. Legitymacja procesowa inspektora pracy, niezależna od zgody pracownika, obejmuje roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy, przy czym istnieje wątpliwość co do zakresu przedmiotu żądania objętego roszczeniem o „ustalenie istnienia stosunku pracy”.

---

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca ‒ do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w takich warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art. 22. § 1 i § 1¹ KP). Mając to na uwadze, podstawa prawna powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy z art. 189 KPC pozostaje w związku z tą regulacją. Wątpliwości pojawiają się jednak odnośnie do możliwości wytoczenia przez inspektora pracy powództwa np. o ustalenie istnienia stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalenie innych elementów zatrudnienia albo ustalenie sposobu zakończenia relacji pracodawca ‒ pracownik. Powyższe sprowadza się zatem do pytania o to, czy możliwe jest stosowanie przez inspektorów pracy uprawnienia z art. 63¹ KPC w celu ustalenia treści stosunku pracy, a nie tylko samej kwestii jego istnienia. No to pytanie wielu prawników odpowiada tak – Skoro możliwe jest wystąpienie przez inspektora pracy z powództwem o ustalenie bytu stosunku pracy, co wiąże się ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi, w tym w postaci obowiązków podmiotu zatrudniającego względem pracownika, na rzecz którego wydany zostałby wyrok ustalający istnienie stosunku pracy, to tym bardziej możliwe jest wystąpienie z roszczeniem o ustalenie tylko niektórych jego elementów, jak np. wymiar czasu pracy. 

---