Druki (z)warte udostępnienia! ^Wyróżniony

Od lutego w Archiwum Historycznym Komisji Krajowej NSZZ „S” będzie można korzystać z wyjątkowej kolekcji wydawnictw drugoobiegowych.

 

Wydaje się, iż jedną z najistotniejszych cech totalitaryzmów pozostaje wszechstronna kontrola systemów medialnych i dróg przepływu informacji publicznej. „Ktokolwiek kontroluje media, kontroluje umysł” – twierdził Jim Morrison muzyk zespołu The Doors. Podobne przeświadczenie kierowało zapewne komunistami, którzy stworzyli w „Polsce Ludowej” rozbudowany aparat propagandy i cenzury. Dla jego funkcjonowania powołali nawet, i to już zaraz po wojnie, specjalny Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.  Odtąd odpowiedniej ocenie miała podlegać praktycznie każda treść mogąca trafić do szerszego odbiorcy. Cenzurowano oczywiście książki, prasę, teksty wystąpień publicznych czy też śpiewanych piosenek. Zainteresowanie cenzorów budziła nawet treść tak wydawałoby się błaha jak ta umieszczona na pudełku zapałek czy etykiecie butelki z piwem. 

W podobnych okolicznościach niezwykle trudno było w oficjalnym przekazie o rzetelną informację, nieskrępowany przepływ myśli czy pluralną ocenę rzeczywistości. Odpowiedzią na powstały wówczas popyt informacyjny, stały się działające poza systemem państwowej kontroli, formalnie nielegalne, wydawnictwa drugiego obiegu. Szeroko kolportowane stanowiły one, szczególnie w latach 1976-1990, ważne forum wymiany poglądów, przestrzeń dla publicystyki, publikacji prac literackich, historycznych czy tych z dziedziny nauk społecznych. Dość powiedzieć, że ich zasięg, rolę i znaczenie dla zachowania niezależnej myśli i rozwoju polskiej humanistyki porównuje się czasem do wpływu jaki odegrała bibuła wydawana w dobie okupacji niemieckiej. 

 

Mówiąc o drugim obiegu wspomina się o drukach ulotnych (plakatach, ulotkach), znaczkach, pocztówkach, proporczykach, kasetach audio, video a także czasopismach i książkach. Pokaźne zasoby źródeł tego typu posiada w swoich zbiorach Archiwum Historyczne Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”.  Ostatnie z wymienionych – książki (druki zwarte) – są od dawna udostępniane jako kolekcja nr 75 (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie. Kolekcja materiałów NSZZ "Solidarność" i ugrupowań opozycyjnych), zorganizowana z materiałów zwróconych (a wcześnie zagarniętych opozycji solidarnościowej) przez peerelowskie MSW. Ten liczący sobie 1433 książki zbiór jest już jednak środowisku badaczy znany.

Tymczasem, właśnie została udostępniona osobom zainteresowanym, nowa kolekcja o numerze 74 (Kolekcja publikacji seryjnych i wydawnictw  niezależnych). Umieszczone w niej jednostki archiwalne zostały zebrane w toku długoletniej działalności KK na polu pozyskiwania podobnych materiałów, współpracy z Biblioteką Narodową, ale też wymiany z innymi instytucjami czy przede wszystkim dzięki cennym darowiznom osób prywatnych. Wspomniane druki zwarte zajmują na półkach 9 metrów bieżących. W chwili obecnej inwentarz zgromadzonych książek posiada 2994 rekordy. Całość nosi przy tym charakter kolekcji  otwartej, co oznacza, iż w dalszym ciągu będą dopisywane do niej kolejne pozycje. Już teraz jednak jest ona, wraz z kolekcją nr 75, jednym z największych zbiorów tego typu w Polsce (i na świecie). 

 

Nie sposób oczywiście wymienić tutaj wszystkich godnych uwagi druków. Niewątpliwie jednak z zainteresowaniem osób chcących odwiedzić Archiwum spotkają się prace dotyczące najnowszej historii Polski, zwłaszcza tych jej aspektów które nie mogły ujrzeć światła dziennego w peerelowskich szkołach, publikacjach czy telewizji lub rzucane na nie światło padało tylko z jednej strony (Katyń, AK, Węgry 1956, historia partii komunistycznej w Polsce czy ZSRR, historia Kościoła, NSZZ „Solidarność” itp.). Niemałą część zajmują także utwory literackie (Miłosz, Gombrowicz, Herling-Grudziński, Hłasko i wielu innych), poezja, teksty piosenek (również te powstałe w strajkujących zakładach w sierpniu 1980, czy w okresie stanu wojennego), prace filozoficzne i socjologiczne (Tischner, Kołakowski). Wśród wymienionych spotykane są też nierzadko dzieła pisarzy zagranicznych (tj. Orwell, Vonnegut, Hrabal, Sołżenicyn). Sporo materiałów dotyczy ruchu związkowego lub też wprost „Solidarności”, jej poszczególnych działaczy, kapelanów itp.

 

Oprócz egzemplarzy dostępnych powszechnie (bibuła osiągała nieraz znaczne nakłady), Archiwum posiada również wydania rzadsze. Niewątpliwie unikatem jest broszura z ręcznie wykonanymi zdobieniami okładek, czy też inne posiadające np. autograf autora lub imienną dedykację.

 

Tworzone i powielane najróżniejszymi sposobami, przybierające najrozmaitsze rozmiary, kształty (od kilku do kilkudziesięciocentymetrowych) i formy graficzne, druki zwarte przechowywane w Archiwum Historycznym Komisji Krajowej NSZZ „S” stanowią cenną bazę nie tylko dla badaczy chcących poznawać historię rozwoju podziemnego piśmiennictwa, idei opozycyjnych itp. Znajdą tu coś dla siebie również wszyscy ci, którzy pragną zagłębić się w przepastny zbiór polskiej i światowej literatury, często na najwyższym poziomie, której współczesnych wydań próżno dziś, w wielu przypadkach, szukać na księgarskich półkach.

 

Dostęp do wspomnianych materiałów można uzyskać w Czytelni AHKK”S”, od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 15:30.

 

kk